Vladeta Jerotić: NEKI OSNOVNI POJMOVI PSIHOSOMATSKE MEDICINE S POSEBNIM OSVRTOM NA REUMATOIDNI ARTRITIS

Vladeta Jerotić

NEKI OSNOVNI POJMOVI PSIHOSOMATSKE MEDICINE S

     POSEBNIM OSVRTOM NA REUMATOIDNI ARTRITIS

  I lekari i laici oduvek su znali da mnoge bolesti tela potiču od raznih psihičkih tj. duševnih uzroka, ili bar da su u tesnoj vezi sa njima. Dobri lekari, sve od Hipokrata do danas, bili su zato uspešni u lečenju jer su bili neprestano svesni uzročne veze između duševnih i telesnih zbivanja u čoveku. Mada je nemački lekar Hajnrot bio verovatno prvi koji je 1818. godine upotrebio reč: psihosomatski, početak bavljenja psihosomatskom medicinom označen je radovima Franca Aleksandera početkom XX veka u Americi. Danas je psihosomatska medicina u svom punom razvoju, cenjena od svih grana u medicini.

  Još je za Aristotela jedinstvo individualiteta bilo van svake sumnje. Psiha i soma bili su za njega dva raspoznajna vida saznanja jedinstva koje čovek kao pojedinačno biće predstavlja. Tek od vremena Dekarta ovako jedinstveno shvatanja individualiteta, kako nam je ostavio Aristotel, bilo je ozbiljno uzdrmano u filosofiji, a onda i u prirodno-naučnom mišljenju, tezama o polarnosti svesti i materije, prirode i Ja, tela i duše, tada se i počelo govoriti: Kad duša ćuti, telo govori. Frojdovo epohalno otkriće dejstva nesvesnog, ne samo da je proširilo već je i pokrenulo mnoga naša shvatanja o normalnoj i patološkoj  psihologiji čoveka. Ono je prodrlo sve do fizioloških, odnosno neurofizioloških zbivanja u organizmu, menjajući naše poglede o etiološkim uzrocima pojedinih oboljenja. Nije lako u prvi mah da se shvati na koji način nesvesni konflikti utiču na somatske funkcije. Saznanje da oštećenje telesnih funkcija potiče iz nesvesnih konflikata, bilo je odlučujući doprinos psihoanalize psihosomatskoj medicini. Realno je pretpostaviti da su vegetativne funkcije tela u prisnoj vezi sa nesvesnim jezgrom ličnosti, što se analitičkim jezikom naziva primarni proces. Na ovaj način postao nam je  jasniji uticaj nesvesnih psiholoških konflikata na funkcije organa čime je do skorašnje oštro deljenje između organskih oboljenja i funkcionalnih simptoma ostalo neodrživo.

  Savremeni nemački psihosomatičar Gerd Overbek postavio je nekoliko osnovnih pitanja svakom ko se bavi psihosomatikom:

1. u čemu se sastoji konflikt pacijenta i u kakvom odnosu stoje telesni simptomi prema konfliktu?

2. da li je opravdana pretpostavka određene strukture ličnosti pacijenta koja odgovara određenim telesnim bolestima?

3. u kojoj meri utiču ili čak prouzrokuju bolest pacijenta osobe iz njegove najbliže okoline?

4. kakav je odnos psihosomatskih bolesti prema kulturalnim i društvenim odnosima i životnom prostoru pacijenta?

  Prema Vajsu i Englišu, postoje tri grupe bolesnih stanja: u prvu grupu koja sačinjava jednu trećinu svih bolesnika koji traže lekarsku pomoć, nalaze se bolesnici koji niti su psihički, niti fizički bolesni, već svojim neodređenim i nejasno definisanim tegobama spadaju u onu grupu koja se naziva «funkcionalno bolesni». Ovakvi bolesnici se žale na povremene glavobolje, bolove u stomaku, imaju zatvor ili proliv, prolazno im se podigne krvni pritisak itd. U drugu grupu, koja sačinjava drugu trećinu svih bolesnika, spadaju bolesnici, doduše, sa organskim nalazom, ali čiji simptomi vrlo mnogo zavise od emocionalnih činilaca. Ovde spadaju mnogi ulkusni bolesnici, oni sa obolelom štitnjačom, dijabetom, reumatizmom, raznim crevnim hroničnim oboljenjima itd. Najzad u treću grupu spadaju oni bolesnici čije su bolesti tesno povezane sa vegetativnim nervnim sistemom, kao što su: migrena, astma, primarna hipertenzija, i za koju se grupu psihosomatska medicina veoma interesuje jer pretpostavlja  da psihički činioci igraju znatnu ulogu u nastanku ovih bolesti.

  Uopšteno možemo reći da je telesna bolest i odbrana i izazov. Naš imuni sistem se zapravo zove psihoneuroendokrinoimunološki sistem. Ovaj sistem danas je oslabljen iz više razloga, pa izgleda da su svi ljudi bolesni; ne zaboravimo da čovek često, znao on to ili ne «beži u bolest».

  Psihoterapija  psihosomatskog bolesnika prema holandskom psihosomatičaru Bastijansu, treba da obrati pažnju na sledeće: 

1. Stvarenje klime poverenja između terapeuta i pacijenta,

2. Pacijent najčešće negira svoju bolest, 

3. Obratiti pažnju na stanje nad-ja, kao i na oblik narcizma pacijenta, koji može biti normalan, abnormalan, i patološki,

4. Očekivanje uloge terapeuta,

5. Ispitivanje mehanizama odbrane i emotivnog života kod pacijenata (aleksitimija!),

6. Pratiti snove pacijenta,

7. Obratiti pažnju na osećanje krivice, agresivnosti kod pacijenta i 

8. Uspostavljati ravnotežu između aktivnosti i pasivnosti, inače poremećenih kod pacijenta.

*

  Reumatoidni artritis*, zajedno sa oboljenjem štitnjače i organa digestivnog trakta, nalazio se u centru ispitivanja psihosomatike u razvoju. Primećene su sledeće karakteristike pacijenata koji boluju od hroničnog reumatoidnog artrita: nesposobnost ispoljavanja agresivnosti usled blokade emocija potekle iz detinjstva u porodici u kojoj su osećanja potiskivana; pedantnost do opsesivnosti; sklonost strahu, depresiji i osećanju krivice; slabije seksualno interesovanje. Ovakve crte karaktera bolesnika dovode do zatezanja, povišene mišićne tenzije i bolova u mišićima i zglobovima.

  Kao i kod brojnih drugih bolesti, postoji i u slučaju reumatoidnog artritisa «sekundarna dobit od bolesti»: veća pažnja okoline koju pacijent nije imao u detinjstvu; ali moguće je  i da je reumatični bolesnik postao «žrtveno jagnje» porodice.

  U terapiji ovakvih pacijenata poznati su otpori, ne samo u toku psihoterapije ( ukoliko se ona uopšte preduzima ) već i otpori i/ili zavisnost od lekova protiv bolova, zato je korisno davati lekove iz oblasti psihofarmaka koji opuštaju mišiće, ali je korisno davati i antidepresivna sredstva zbog često skrivene depresije kod pacijenata.

*Kod nas slabo poznat izraz «psihogeni reumatizam» ili «reumatična neuroza».

Beograd, 

Kolarac, mala sala, 

23.04.2010.

Tekst sa predavanja, 

Akademik Vladeta Jerotića